حال و روز هشتادو دومین شاهکارمعماری ایران،که به حال ویرانی افتاده است.

مسجد تاریخانه دامغان را بعد از مسجد «فهرج» قدیمی‌ترین مسجد ایران می‌دانند که بنای آن متعلق به قرن دوم هجری است. پیش از ورود اسلام به ایران، این بنا آتشکده بوده است و پس از ورود اسلام مسجد شد. کارشناسان آن را سمبل حضور معماری ساسانی به عنوان نخستین بسترهای ظهور معماری اسلامی می‌دانند. نویسنده «مرآه البلدان»، دستور ساخت تاریخانه را به امیر المؤمنین علی (ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است.آندره گدار، درباره این مسجد نوشته است: «این مسجد را به عنوان نمونه‌ای از بناهایی که مقدم بر دوره سلجوقیان است می‌توانیم ارائه دهیم. یعنی مقدم بر دوره‌ای که نمونه اصلی مساجد ایران در آن شکل گرفته است.تاریخ شناسان، بر این اساس، مسجد تاریخانه را قدیمی‌ترین مسجد ایران می‌دانند.در این مسجد ستون‌هایی مدور قرار دارد که با آجرهایی به طول ۳۵ و به عرض 34.7 سانتی‌متر ساخته شده و به نام «چهل ستون» معروف است. تعداد ستون‌ها 26 عدد می‌باشد که 18 ستون آن در یک طرف و 5 ستون در سمت دیگر و 5 ستون در مقابل قرار گرفته است. محیط هر ستون در حدود 5 متر و ارتفاعش از سطح زمین تا محلی که طاق‌ها برآن متکی است 2.84 متر و تا پشت بام 6 متر می‌باشد. طاق‌های این ساختمان به مرور زمان فرو ریخته بوده که از محل وجوه جمع‌آوری شده از مردم شهر با خشت خام بر طاق‌های مزبور سقف زده‌اند.این مسجد نمونهٔ بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون اولیه اسلام به شمار می‌رود. شیوهٔ معماری مسجد مأخوذ از معماری ساسانی است. ساختمان مسجد شامل یک صحن یا حیاط مرکزی است که اطراف آن را رواق‌های سرپوشیده احاطه کرده است. شبستان مسجد بر روی هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده است. این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری مشابه ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند. طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دورهٔ قبل از اسلام، یعنی عهد ساسانی شباهت بسیار دارد.در طی قرون، تاریخانهٔ دامغان بارها مرمت و بازسازی شده است. مناره‌ای آجری در عهد سلجوقیان به این مجموعه اضافه شده است که اکنون ۲۵ متر ارتفاع دارد و بدنهٔ آن با آجرکاری تزیین شده است.اثری که هشتاد و شش سال از ثبت آن می گذرد اما حال و روز ناخوشی دارد.