ازیخدان ها تا یخ چاله های تاریخی

از یخدان ها تا یخ چاله ها(یخچالها)

آنها که با تاریخ،هنر و میراث این سرزمین بیگانه اند شاید بپندارند  که یخدانها همان آب انبار ها هستند.درصورتی که یخدانها مانند آب انبارهامهمترین حلقه حیات دردوره های گذشته بوده است.همانگونه که آب انبارها به عنوان ذخیره گاه آب مورد شرب مردم درطول سال نگهداری می شد یخدانها نیز مخزن و مکان هایی برای نگهداری یخ ها بودند.طی سال درمناطقی که برف بیشتر می بارید برف ها را جمع کرده و عده ای که بابت جمع کردن و نگهداری از این یخ ها خدمات ارائه می دادند مبالغ معینی دریافت می نمودند.این بناها مانند آب انبارها معماری خاص خود را داشت.بر خلاف آب انبارها که معمولا مختص مناطق گرمسیر و کویری و کم آب و باران بود یخدانها علاوه در مناطق یاد شده در مکان ها و مناطق پرباران مانند گیلان و مازندران نیز ساخته می شده است.متاسفانه از پیشینه تاریخی و تاریخچه یخدانها تا دوره صفوی اطلاعات کمی داریم و شاید یکی از این دلایل عدم آگاهی برخی از نویسندگان در تشخیص آب انبار و یخدانها بوده باشد و ظاهرآ نشان می دهد که در آن زمان همه این دو معماری را با نام آب انبار می پنداشته اند درحالی که هرکدام با توجه به قرابت معماری وظایف مختلفی داشتند.آقای ارنست هولسترسال 1835م درآلمان بدنیا آمد وی در دوره قاجار به ایران عزیمت نمود و حدود ۲۰ سال  که در ایران بود در اصفهان ماند و عکس‌های ارزشمندی از این شهر و اطراف آن تهیه کرد. وی معتقد بود که وجود یخدانها برای مردم خصوصآ طبقه فقیر بسیار حیاتی بود و در ایام گرم سال بدون آن زندگی برمردم سخت می گذشته است.یخدانها غالبآ  گودالی وگنبد دار بودند ولی در این بین تعداد یخدانهای بی گنبد نیز کم نبودند.یخدان هایی نیز به شکل تونل با طول 6تا 7 متر نیز ساخته می شد.دیواره آنها از گل بود تا ضمن خنک نگهداشتن  آب و یخ مانع از نفوذ گرما به درون آنها گردد.یخدان های گودالی یکی از انواع یخدان میباشند که در زمین حفر میشد. یخ در این گودال انبار و سپس با کاه و حصیر شاخه های گیاهان و گل پوشانده می شد. این نوع یخدان ها بسیار بزرگ بوده اند و یخ میتوانست تا آخر تابستان و حتی بیستر از آنها دوام بیاورد.تهران و همدان،تبریز و ارومیه و مراغه،اصفهان و کرمان،یزد و...بیشترین آب انبارویخدانها راداشتند. ساختار این یخدان های گودالی به نوعی بوده است که از طرف جنوب ، غرب ، شرق گودال دیوار وجود داشته که مانع تابیدن آفتاب بر گودال و در نتیجه نگهداری خنک آنها می شد.